Dünya kapitalizmi bir uçuruma doğru

Dünya hızla bir ekonomik daralmaya doğru ilerliyor. Avro (euro) bölgesinin 2022 sonuna kadar resesyona (ekonominin küçülmesi) girmesi bekleniyor. İngiltere’de resesyon büyük ihtimalle başladı bile. Orta ve Doğu Avrupa Ukrayna savaşı dolayısıyla ekonomik sarsıntı içinde. ABD belki daralmayacak ama büyüme ciddi şekilde düşecek. Nisan ayında yüzde 3,7 olarak tahmin edilen büyüme şimdi yüzde 2,3’e geri çekildi. Son çeyrek yüzyılda, özel olarak da 2008 finansal çöküşünden bu yana dünya ekonomisinde lokomotif rolü oynayan Çin’de de büyümenin çok uzun zamandır ilk kez çok zayıf olması bekleniyor. Rusya rubleyi kurtardı. Ama yaptırımlar dolayısıyla ekonomisi ciddi bir küçülmeye uğradı bile. Ukrayna’da ise ekonomi derin bir çöküntü yaşıyor. Emperyalizmin vekili, emperyalizmin ianesiyle ayakta duruyor.

Büyük ekonomilerin yanı sıra orta gelirli bir dizi ülke de derin kriz içinde. Türkiye’nin durumunu anlatmaya gerek yok. Sri Lanka ithalat yapmak için döviz bulamadığından benzin yok, elektrik yok, gıda maddeleri ateş pahası. Lübnan’da bankalar devlet kararıyla mevduat sahiplerinin parasını ödemiyor, yoksa hepsi çökecek. Geçenlerde bir vatandaş silahla bankaya girip kendi hesabından para çekti. Tarihte muhtemelen bir insanın kendi parasına ulaşabilmek için işlediği ilk banka soygunu “suçu” bu!

Pakistan ekonomisi iflasın eşiğinde. Üstelik bir önceki başbakan İmran Khan ABD’nin Rusya politikasına kölece boyun eğmediği için medyaya konuşması yasaklandı. Ama aynı politikacı önemli bir eyalette bir ay önce yapılan seçimde büyük zafer kazandı! Ülkeyi nasıl bir sarsıntının beklediğini anlamak için müneccim olmaya gerek yok. Arjantin’de üst üste iki ekonomi bakanı İMF’ye yüzde yüz teslimiyet göstermediği için harcandı. Şimdi ülkenin en önemli politik şahsiyetlerinden olan ve gelecek başkanlık seçimine hazırlanan Buenos Aires bölge valisi Sergio Massa, halka kemer sıkmayı kabul ettirmek amacıyla süper bakan olarak görevlendirildi.

Dünya ekonomisi 2020’deki pandemi çöküntüsünden sonra 2021’de yüzde 6,1 büyümüştü. İMF, Nisan ayında 2022 için yüzde 3,6 öngörüyordu. Şimdi onu yüzde 3,2’ye indirmiş bulunuyor. 2023 için ise daha da düşük bir büyüme oranı (yüzde 2,9) öngörülüyor.

Ama bu rakamlar bile aslında iyimser. Dünya kapitalizminin kurumları çöküntü anlarını hep sonradan tescil etmiştir. Bu sefer de öyle olacak gibi görünüyor. Dünya gayri safi yurtiçi hasılası bu yılın ikinci çeyreğinde küçülmüş bulunuyor. 2022 değilse bile 2023, 2008-2009’daki daralmadan sonra ilk kez dünya çapında eksi büyümeye (yani daralmaya) tanık olabilir.

Dünya ekonomisindeki bu sarsıntının ardında pandeminin, Ukrayna savaşının, tedarik zinciri krizinin, özel olarak çip tedarik krizinin ve başka faktörlerin kısmi etkisi var. Ama asıl mesele dünyanın bir Büyük Depresyon’dan geçiyor olması. 2008’den bu yana tamamen yapay yöntemlerle, karşılıksız para basarak, sıfır, hatta sıfır altı faizle ayakta duran dünya ekonomisi, sonunda yapay şişkinliğinin bedelini enflasyonla ödemeye başladı. Enflasyonu Ukrayna savaşının sonucu olan enerji ve gıda fiyatlarındaki artış da alevlendirdi. Merkez bankaları sıfır faiz politikasını terk ederek Türkiye hariç her yerde faiz oranlarını hızla yükseltmek zorunda kalınca yatırım, üretim ve tüketim cendereye girdi ve ekonomideki rüzgâr daralmaya döndü. Yani deniz bitti.

Yeni durumun ikinci özelliği, Çin’in Büyük Depresyon’u hafifleten çok hızlı büyümesinin (yüzde 10’ların çok üzerinde) bugün süratle gerilemesi. Çin’de sadece Covid-19 yasakları değil, daha önemlisi dev bir finans krizinin inşaat sektörü (dev gayrimenkul yatırım ortaklığı Evergrande 300 milyarlık borcu dolayısıyla bir yıldır iflasın eşiğinde) ve yerel yönetimleri iflas tehdidi ile karşı karşıya bırakması da büyümeyi yavaşlatıyor.

Üçüncü Büyük Depresyon’un en başından, 2008’den beri söyledik yazdık. Bu büyük depresyonun ilk ikisinden daha tedrici gelişmesinin iki ana nedeni var: Burjuva devletin ekonominin yaralarına geçici pansuman yapmakta ustalaşmış olması ve kendi dinamikleriyle gelişirken dünya ekonomisini de ayakta tutan Çin’in hızlı büyümesi. Şimdi ikisi de sona eriyor. Öyle görünüyor ki Üçüncü Büyük Depresyon “depresyonluğunu” asıl şimdi gösterecek.

Bu gelişmenin dünya çapında sınıf mücadeleleri açısından anlamı açık. Gayet kısa ve özlü olarak söylenecek şey şu: Emperyalist ülkelerde sınıf mücadeleleri, bugün İngiltere ve Fransa’da ilk işaretleri görüldüğü gibi, yükselecek. Orta gelirli ve yoksul ülkelerde ise yoksulluk, açlık, işsizlik ve sefalet, son aylarda Latin Amerika ülkeleri Peru ve Ekvador’da ve güney Asya ülkesi Sri Lanka’da görüldüğü gibi büyük isyanlara ve devrimlere gebe. Ama sadece olumlu yüze bakmayın. Faşizm tehlikesi (25 Eylül İtalya ve 2 Ekim Brezilya seçimlerine dikkat!) ve elbette dünya savaşı tehdidi de derin kriz ortamında hızlanır ve büyür.

Bütün ülkelerde kapitalist sınıf “halk ayaklanmaları sigortası” uygulama telaşı içine girmiş durumda. Türkiye işte tam da bu koşullarda önümüzdeki dokuz ay içinde sandığa gitmeye hazırlanıyor.

Bu yazı Gerçek gazetesinin Eylül 2022 tarihli 156. sayısında yayınlanmaktadır. Bu yazıyı Gerçek'in podcast hesaplarından sesli olarak dinlemek için aşağıdaki resmin üzerine tıklayın.